RYS HISTORYCZNY
Grzybno i kościół parafialny pw. Św. Michała Archanioła
Miejscowość Grzybno występuje w źródłach historycznych pod nazwami: (1381 rok) - Griffen, Grieffe, Griffina slavicalis, (1472 rok) - Polska Grzywna, Gribno, Griewe a od 1866 roku- Gribnau. Nie jest znana data lokacji wsi. Po raz pierwszy wzmiankowana jest jako folwark krzyżacki w 1381 roku. Początkowo Grzybno należało do komturstwa i prokuratorstwa w Unisławiu, a następnie w XV do komturstwa starogrodzkiego, obejmując powierzchnię 45 łanów czynszowych (jeden łan-około 20 hektarów). Grzybno było wtedy własnością Konrada Mazowieckiego i wraz z kasztelanią chełmińską wchodziło w skład Mazowsza.
Parafia Grzybno położona jest na terenie równinnym o podłożu gliniastym. Swoim zasięgiem obejmuje trzy wsie: Wybcz, część Wybczyka i Grzybno. Społeczność Grzybna jest bardzo zaangażowana w życie parafii. Przy kościele działają dwie rady: duszpasterska i gospodarcza oraz koło ministrantów. W każdą ostatnią niedzielę września, w dzień św. Michała Archanioła patrona parafii odbywa się odpust. Historia parafii sięga roku 1381. Parafia prawdopodobnie została założona przez krzyżaków na przełomie XIII i XIV wieku. W XVII wieku kościół parafialny prawdopodobnie uległ zniszczeniu, gdyż w 1699 roku po gruntownym odnowieniu stracił ślady krzyżackiego kunsztu i wiadome są zmiany na murach ze strony zewnętrznej.
Przy kościele p.w. św. Michała Archanioła istniała szkoła parafialna wymieniana w 1667 roku. W 1706 roku budynek szkolny pozostawał w ruinie, a nauczycielem był wtedy Franciszek Barnicki. W XIX wieku istniał przy kościele także przytułek dla ubogich. W 1857 roku wydano statut Bractwa św. Michała w Grzybnie i założono Bractwo Trzeźwości. Parafia w Grzybnie , według badaczy zagadnienia, została ufundowana przez Krzyżaków w latach 1231 - 1300. Jedyną informacją potwierdzającą istnienie kościoła w Grzybnie jest wzmianka w źródłach drukowanych w związku z planowanym w roku 1445 synodem laickim.
Na podstawie bezpośrednich badań obiektu, badacze wyróżnili pięć etapów budowy kościoła. Do końca XIII w. powstała budowla salowa z kamienia narzutowego. Użyte do budowy kamienie nie zostały obrobione, tylko od strony lica muru zewnętrznego wygładzone. Przed połową XV w. przeprowadzono remont i modernizację kościoła stosując już cegłę. W drugiej połowie XV w. został zbudowany szczyt wschodni. W XVII w. obniżono kolebkę w prezbiterium, a w XIX w. dobudowano min. kruchtę południową.
Opis obiektu - Kościół parafialny w Grzybnie pod wezwaniem świętego Michała Archanioła jest jednym z pięćdziesięciu murowanych gotyckich kościołów wiejskich na terenie ziemi chełmińskiej i jednym z dwudziestu ośmiu, których wnętrze zostało przykryte kolebką drewnianą. Należy do grupy kościołów salowych, opartych na rzucie prostokąta w proporcjach około 2:1.
O wartości artystycznej tego kościoła świadczy forma schodkowego szczytu wschodniego, nawiązująca do szczytu katedry chełmżyńskiej. Kościół parafialny w Grzybnie nie zmienił (poza kruchtą wejściową dobudowaną od południa i obniżeniem kolebki w prezbiterium) swego gotyckiego charakteru, co podnosi jego wartość artystyczną i naukową. Nie bez znaczenia dla wartości historyczno-dokumentalnej kościoła jest fakt, że w latach 1893- 1914 plebanem był tu Ksiądz Stanisław Kujot, wybitny historyk Pomorza oraz ziemi chełmińskiej. W roku 1895 odnowiona została kolebka drewniana. Wkrótce potem przebito okno w blendzie szczytu wschodniego oraz dobudowano kruchtę południową.
Ściany kościoła wraz z fragmentem szkarp, cokołem, dolna część masywu wieżowego i zakrystia zbudowane są z kamienia polnego nie obrobionego, łączonego zaprawą wapienną. Powierzchnia muru wyrównana gruzem ceglanym i okrzeskami. Cegła pełna palona na zaprawie wapiennej, użyta do budowy szczytu wschodniego budowli (wątek nieregularny, z fragmentami w wątku gotyckim), w portalu zachodnim, obramieniach okien. Cegła maszynowa użyta do budowy kruchty południowej, gzymsu wieńczącego i licznych współczesnych przemurowań. Tu zaprawa cementowo – wapienna. Górna konstrukcja wieży drewniana o konstrukcji szkieletowej, oszalowana pionowo deskami – styki kryte od zewnątrz listwami. Tynkowane wnętrze, ościeża okien, blenda centralna i fryz szczytu wschodniego. Na zewnątrz ściany opięte ustawionymi prostopadle, a na narożach pod kątem szkarpamiu. Między nimi w ścianach rozmieszczone ostrołucznie zwieńczone i lekko rozglifione otwory okienne. Więźba dachowa drewniana, krokwiona, dwujętkowa, wzmocniona systemem zastrzałów i mieczy. Konstrukcja posadowiona na murłacie. Pokrycie dachu nad nawą oraz wieży dachówką ceramiczną. Portale główne – zewnętrzny i wewnętrzny są ostrołucznie zwieńczone z bogato profilowanym rozglifieniem, prowadzący z nawy do zakrystii – zwieńczony łukiem odcinkowym. Wnętrze przykryte pozornym sklepieniem kolebkowym, w zakrystii i kruchcie – nowym stropem płaskim i belkowo – deskowym.
Elewacja frontowa – zachodnia: dwukondygnacyjna z podziałem podkreślonym przez różnicę materiałów. Dolna kamienna kondygnacja z dwuskokowymi szkarpami w narożach, z trójskokowym, profilowanym portalem na osi. Górna – drewniana przedzielona w połowie poziomą listwą drewnianą. W górnej części otwory okienne, kamienny masyw wieży flankują dwa dwuskokowe półszczyty korpusu nawowego.
Elewacja wschodnia z podziałem podkreślonym przez różnicę materiałów: kamienna część korpusu i ceglany szczyt. Strefa korpusu flankowana szkarpami ustawionymi w narożach ukośnie. Oś kompozycyjną stanowi ostrołukowa tynkowana blenda przechodząca w strefę schodkowego szczytu, z oknem w górnej partii. Uskok środkowy szczytu zwieńczony zadaszonym odcinkiem fryzu, pozostałe zwieńczone rzędem czworobocznych sterczyn.
Szkarpy w elewacjach północnej i południowej z uskokami krytymi daszkami pulpitowymi z cegły na płask. W ścianach korpusu ustawione prosto, a w narożach ukośnie. Elewacja północna jednoosiowa. Jeden otwór okienny w zachodniej części między dwoma skarpami. We wschodniej części zakrystia.
Elewacja południowa czteroosiowa. Otwory okienne między trzema szkrapami, w części środkowej kruchta z otworem drzwiowym na osi, nad nim, w partii szczytu półkolisty otwór okienny.
We wnętrzu część prezbiterialna wyodrębniona podwyższonym poziomem posadzki, z dodatkowym drewnianym podwyższeniem dla ołtarza głównego i mensy ołtarzowej. Wokół murów tej części nadwieszony gzyms, na którym opiera się kolebka węższa i niższa niż w nawie. Dodatkowo część prezbiterialna wydzielona od nawy profilowanym ściągiem. Drugi ściąg w części nawowej. Od zachodu chór muzyczny wsparty na dwóch belkach podpartych przez cztery kolumny. Bariery chóru niedekorowane.